Dlaczego mieszkańcy nie mogą decydować o wydatkach w ramach budżetu obywatelskiego?

W Czerwionce-Leszczynach od wielu lat się powtarza, że zostaną wprowadzone narzędzia, dzięki którym znaczna część mieszkańców będzie mogła decydować o wydatkach z gminnego budżetu. Sprawdzonym i skutecznym rozwiązaniem jest budżet obywatelski (zwany także partycypacyjnym), czyli demokratyczny proces dyskusji i podejmowania decyzji, w którym mieszkańcy gminy decydują, w jaki sposób wydać część środków z jej budżetu. Decyzje mogą być podejmowane bezpośrednio przez mieszkańców bądź za pośrednictwem organizacji społecznych. Najważniejszym elementem budżetu obywatelskiego są regularne spotkania mieszkańców z przedstawicielami władz, podczas których rozmawia się o przeznaczeniu wspólnych pieniędzy.

Dziękujemy, że jesteś z nami. Jesteśmy portalem obywatelskim. Nie finansują nas żądne samorządy. Jednak by działać i być niezależnym potrzebujemy Twojego wsparcia. Możesz nas wesprzeć poprzez serwis Patronite.

Dziękujemy za Twoje wsparcie.

Budżet obywatelski

Budżet obywatelski bardzo często jest tworzony przy współpracy mieszkańców i władz gminy, aby wypracowane rozwiązania były dostosowane zarówno do oczekiwań obywateli jak i możliwości finansowych samorządu. Wykorzystuje się do tego procesu, m.in. takie narzędzia jak poznanie priorytetów w wydawaniu pieniędzy, wybór przedstawicieli mieszkańców reprezentujących lokalne społeczności, wsparcie techniczne ze strony urzędu. A finalnie realizację pomysłów mających bezpośrednie przełożenie na jakość życia mieszkańców. Aby proces tworzenia budżetu gminy można było uznać za partycypacyjny, musi spełniać minimalne warunki, w tym m.in. powinien być ciągłym i żywym procesem oraz powinien być realizowany w oparciu o wiele mechanizmów włączających i aktywizujących mieszkańców. Nie wystarczy, aby rada gminy lub komisja budżetowa była otwarta na poszczególne wnioski obywateli. Konieczne jest stworzenie dodatkowych instrumentów włączania mieszkańców do dyskusji nad sprawami finansowymi, jak również posiadanie mechanizmu ewaluacji i oceny rezultatów procesu partycypacji.

O ważnych sprawach decydują jednostki

W naszej gminie funkcjonują mechanizmy przekazywania części gminnych środków sołectwom, dzielnicom i osiedlu. Jednakże wpływ na decyzje w zakresie przeznaczenia publicznych pieniędzy ma bardzo ograniczona liczba radnych osiedlowych, rad sołeckich czy innych mieszkańców. Samorząd powinien kierować się konstytucyjną zasadą pomocniczości, która mówi, że:

Decyzje ważne dla obywateli, powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, najbliżej osób, których dotyczą

Podobnego zdania byli również autorzy zapisów o budżecie obywatelskim, opisanej jako formy konsultacji społecznych, wskazanych w art. 5a ustawy o samorządzie gminnym. Zapisy ustawy stanowią, że to mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zgodnie z praktykami licznych gmin i miast w Polsce, mieszkańcy mają możliwość zgłaszania propozycji, co ich zdaniem powinno zostać zrealizowane w danym roku budżetowym oraz wybierania spośród nich podczas głosowania. Mieszkańcy mają prawo do współdecydowania
o budżecie gminy, ponieważ to oni go tworzą płacąc podatki, a rolą gminy jest zaspokojenie zbiorowych potrzeb mieszkańców. Uczestniczenie w procesie tworzenia budżetu daje mieszkańcom możliwość informowania władz o niezaspokojonych potrzebach oraz podejmowania decyzji, które z potrzeb zbiorowych będą zaspokajane w pierwszej kolejności.

Korzyści

Mechanizm budżetu obywatelskiego charakteryzuje się zatem wieloma korzyściami – zarówno dla mieszkańców, jak i lokalnych władz. Rozwój dialogu i poprawa komunikacji, wzrost poziomu zaufania, promocja idei dobrego rządzenia czy lepsze postrzeganie swojej roli przez mieszkańców w procesach decyzyjnych oraz ich większa aktywność i udział w działaniach społecznych to przykładowe walory wdrożenia budżetu partycypacyjnego. Upublicznienie procesu tworzenia budżetu sprowadza się również do zwiększenia zrozumienia dla pracy urzędników i samorządowców przez mieszańców, którzy mają szansę poznać trudności i przeszkody, jakie napotykają w swojej pracy przedstawiciele władz. Budżet partycypacyjny daje zatem możliwość przedyskutowania swoich potrzeb osobom z różnych środowisk. To bardzo podnosi spójność społeczną oraz uczy obie strony wyznaczania priorytetowych obszarów i zadań, mających na celu rozwój gminy adekwatnie do oczekiwań mieszkańców.

Część rybnickich atrakcji, wykonanych w ramach budżetu obywatelskiego (zdj. UM Rybnik)

Dlaczego NIE w Czerwionce-Leszczynach?

Od wielu lat władze gminy analizują możliwość wdrożenia budżetu obywatelskiego i sposobności podzielenia się z mieszkańcami decyzyjnością w zakresie realizacji części zadań publicznych. Jednakże efektów tych analiz nadal brak. W przeprowadzonym badaniu ankietowym w przedmiotowym temacie, które zostało zorganizowane w sierpniu 2020 roku przez przedstawicieli Stowarzyszenia Aktywni Społecznie ASy, ponad 87% ankietowanych mieszkańców opowiedziało się za wprowadzeniem budżetu obywatelskiego w Czerwionce-Leszczynach. Ile jeszcze potrzeba znaleźć argumentów, aby wieloletnie plany stały się rzeczywistością?